Wyniki leczenia nowotworów trzustki są niezadowalające. Zazwyczaj u pacjentów dochodzi do znacznej utraty masy ciała oraz pogorszenia jakości życia.
Czy pacjenci z nowotworem trzustki są skazani na skrajne wyniszczenie? Chcąc odpowiedzieć na to pytanie musimy uświadomić sobie z jaki problemami boryka się pacjent. W zależności od lokalizacji występowania guza (2/3 rozwija się w głowie trzustki, pozostałe w trzonie i ogonie) pacjent musi się mierzyć z całym wachlarzem objawów, utrudniającym mu normalne spożywanie pokarmów i tym samym prowadzące do znacznej utraty masy ciała. Do tego wszystkiego dochodzi stres związany z diagnozą i rozpoczęciem leczenia. Ból związany z posiłkiem, wczesna sytość (przepełnienie), ciężkość w nadbrzuszu, przelewania, puste odbijanie, zgaga, nudności, biegunki (często tłuszczowe), zaparcia, gazy powodują, że pacjent ogranicza przyjmowanie pokarmów. Już od momentu diagnozy pacjent powinien być pod stałą opieką dietetyka onkologicznego, gdyż nagle występujące i zmieniające się objawy z przewodu pokarmowego mają wpływ na postępującą utratę masy ciała. Najczęściej pacjent w chwili diagnozy charakteryzuje się kilku lub nawet kilkunasto kilogramową utratą masy ciała. W związku z tym pierwszym zadaniem dietetyka będzie stabilizacja i zahamowanie dalszej utraty masy ciała. Należy odpowiednio określić zapotrzebowanie pacjenta na składniki odżywcze, zbilansować dietę, ustalić, które produkty nasilają objawy. Ważne będzie określenie wielkości i ilości posiłków, które uchronią pacjenta np. przed odczuwaniem wczesnej sytości, ciężkości oraz bólu. W przypadku raka trzustki będziemy mieli do czynienia z występowaniem hiperkatabolizmu a więc znacznie zwiększonym zapotrzebowaniem nie tylko na białko ale także na energię.
Pacjenci z wczesnym rozpoznaniem raka trzustki kwalifikowani są do całkowitej resekcji trzustki lub pankreatoduodenektomii (wycięcie głowy trzustki wraz z dwunastnicą). Oba te zabiegi zmieniają fizjologię przewodu pokarmowego. Dlatego tak ważne jest jak najszybsze wdrożenie optymalnego planu żywieniowego, suplementacji enzymów trzustkowych oraz kontrola prawidłowego poziomu glukozy we krwi. Wśród wielu następstw zabiegu operacyjnego możemy zaobserwować spadek masy ciała, niedobory pokarmowe, zaburzenie wydzielania enzymów trzustkowych oraz wewnątrzwydzielniczą niewydolność trzustki pod postacią cukrzycy.
Właściwe prowadzenie chorych powinno rozpocząć się w szpitalu w formie żywienia dojelitowego i/lub pozajelitowego. Kolejnym etapem jest dieta doustna na początku płynna, przetarta a następnie lekkostrawna. We wczesnym okresie pooperacyjnym powinno się restrykcyjnie przestrzegać zasad diety lekkostrawnej z elementami żywienia w cukrzycy. Dieta w kolejnych tygodniach powinna podlegać modyfikacji, głównie zwiększaniu udziału błonnika jednak wszystkie zmiany zależne są od indywidualnej tolerancji pacjenta. Po około dwóch tygodniach stosowania diety ściśle lekkostrawnej można podjąć próbę zmiany pieczywa pszennego na pieczywo typu graham, orkiszowe, pszenno-żytnie. Podobnej modyfikacji podlegają warzywa i owoce, które w okresie 2-3 tygodni po operacji powinny być w formie gotowanej i rozdrobnionej. Preferowane są warzywa skrobiowe jak marchew, ziemniaki, buraki, dynia, cukinia, bataty a całkowitej eliminacji powinny ulec warzywa powodujące wzdęcia jak kapusta, brukselka, kalafior, cebula, por, czosnek, fasola, groch. Podstawowym owocem włączanym na początkowym etapie diety jest jabłko gotowane lub pieczone najlepiej w formie musu. Przez ok. 6 tygodni po operacji nie należy spożywać owoców zawierających drobne pestki (maliny, truskawki, kiwi, porzeczki itp.) gdyż mogą wywołać dolegliwości bólowe oraz biegunki. Przy dobrej tolerancji diety pacjent może po ok. 3 tygodniach wprowadzać powoli bardzo małe ilości surowych, rozdrobnionych warzyw i owoców, najlepiej bez skórek. Jeśli u pacjenta pojawią się dolegliwości z przewodu pokarmowego należy wrócić na okres miesiąca do ścisłej diety lekkostrawnej.
W okresie pooperacyjnym u większości chorych możemy zaobserwować niezamierzoną utratę masy ciała. W celu zapobiegania niedożywienia a także poprawy gojenia się ran i regeneracji organizmu w jadłospisie pacjenta nie może zabraknąć pełnowartościowego i dobrze przyswajalnego białka. Jego głównym źródłem powinny być jajka, nabiał, ryby i mięso. Produkty z tych grup powinny się znaleźć w każdym posiłku. Wprowadzanie nabiału należy rozpocząć od produktów chudych a przy dobrej tolerancji rozszerzać do półtłustych. Warto korzystać ze wszystkich naturalnych, fermentowanych produktów mlecznych jak jogurty, kefiry, maślanki, serki wiejskie, homogenizowane, twarogi oraz wybierać je pod postacią żywności wysokobiałkowej. Z diety należy wyeliminować nabiał słodzony, smakowy, z wsadem owocowym a także tłusty jak sery topione, pleśniowe. Po resekcji trzustki najlepiej będą tolerowane jajka w formie na miękko. Zalecanymi gatunkami mięs są drób bez skóry, mięso królika, chuda wołowina, cielęcina, chuda wołowina. Należy unikać wysoko przetworzonych mięs oraz produktów wędzonych. Podobnie w przypadku ryb najlepiej tolerowane będą chude jak pstrąg, dorsz, mintaj a w dalszym etapie diety ryby tłuste jak łosoś, halibut.
Jeśli pacjent nie jest w stanie pokryć zapotrzebowania białkowo-kalorycznego za pomocą tradycyjnej żywności to wskazane jest zastosowanie żywności specjalnego przeznaczenia medycznego – food for special medical purposes (FSMP).
Pomimo zaburzonej gospodarki tłuszczowej nie powinno się eliminować tłuszczu z diety. Modyfikacje ilości tłuszczu prowadzą do zmniejszenia energii ogółem a także niedoboru witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A,D,E,K). To nie ilość tłuszczów powinna ulec modyfikacji ale ich rodzaj. W diecie powinny znaleźć się tłuszcze łatwostrawne do których należą średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe (MCT). Dobrze tolerowanymi tłuszczami będą także te krótkołańcuchowe pod postacią masła oraz tłuszcze roślinne pod postacią olejów nierafinowanych tłoczonych na zimno jak olej rzepakowy, olej lniany. Eliminacji z diety powinny ulec tłuszcze ciężkostrawne pochodzenia zwierzęcego znajdujące się przede wszystkim w tłustym mięsie i jego przetworach.
Pacjent powinien unikać słodyczy oraz słodkich napojów gazowanych, soków, nektarów, wody smakowej, napojów energetycznych oraz alkoholu. Do posiłków można spożywać lekkie napary herbat, kawę zbożową. Należy w ciągu dnia, pomiędzy posiłkami wypijać ok 1,5-2 L wody niegazowanej. Często pacjenci pytają o możliwość spożycia kawy. Jeśli rozszerzanie diety przebiega bez dolegliwości z przewodu pokarmowego i nie występuje biegunka a pacjent dobrze toleruje nowo wprowadzane produkty spożywcze, to po ok. 4-6 tygodniach może wprowadzić 1 filiżankę naturalnej kawy. Kawę można spożywać z niewielką ilością mleka ale bez dodatku cukru.
U niektórych chorych pomimo suplementacji enzymów trzustkowych występuje biegunka tłuszczowa. Przy uporczywych biegunkach stosuje się krótkotrwale dietę BRAT, w której składzie znajdują się produkty o działaniu zapierającym (niedojrzałe banany, biały, rozgotowany ryż, pieczone jabłka, pieczywo pszenne, suchary). W przypadku epizodów biegunki tłuszczowej pacjent powinien stosować dietę lekkostrawną ze zwiększoną ilością produktów i płynów o działaniu zapierającym oraz eliminować produkty rozluźniające.
Zabieg resekcji trzustki niesie za sobą wiele zmian w funkcjonowaniu przewodu pokarmowego. Adaptacja organizmu do nowej anatomii i fizjologii wymaga czasu, w który odpowiednio ustalone żywienie przez dietetyka onkologicznego pomoże pacjentowi powrócić do pełni sił po operacji.
Po chemioterapii pacjenci również wymagają wprowadzenia zasad diety lekkostrawnej. Zmniejszenie udziału błonnika niesie za sobą duże ryzyko wystąpienia zaparć. W ich przypadku należy wykluczyć produkty o działaniu zapierającym, włączyć do diety produkty delikatnie przyspieszające pasaż jelitowy. Jeśli nie pomogą modyfikacje żywieniowe konieczne może być wsparcie farmakologiczne. Nawet już kilkudniowe zaparcia powodują spadek apetytu a tym samym mniejsze spożycie posiłków i utratę masy ciała.
Chemioterapia może także prowadzić do występowania biegunki. Ważne, aby pacjent nie ograniczał pokarmów ale stosował dietę lekkostrawną lub krótkotrwale bardziej restrykcyjną, ścisłą dietę BRAT. W diecie przeciwbiegunkowej należy uwzględnić pokarmy oraz płyny o charakterze zapierającym. Niezmiernie ważne jest określeniem wielkości i częstotliwości spożycia oraz umiejętne rozszerzanie diety we właściwym momencie. Należy pamiętać o uzupełnianiu płynów, oraz wykorzystaniu doustnych płynów nawadniających
W przypadku zaburzeń wydzielania enzymów trzustkowych konieczna może być suplemetacja enzymów.
Utrata masy ciała wiąże się z gorszą efektywnością leczenia, powikłaniami leczenia, gorszą jakością życia a także z krótszym przeżyciem. Pacjent leczony paliatywnie nie musi i nie powinien być niedożywiony. Wczesna interwencja żywieniowa jest w stanie temu zapobiec.
Jeśli potrzebujesz konsultacji z dietetykiem onkologicznym – umów się na konsultację online lub wizytę.
