Żywienie pacjentów z nowotworami okolicy głowy i szyi wymaga dużej elastyczności i dopasowania zaleceń do każdego etapu leczenia. W tej grupie chorych istnieje bardzo duże ryzyko rozwoju niedożywienia i kacheksji nowotworowej.
Do nowotworów okolicy głowy i szyi zaliczamy nowotwory narządów jamy ustnej, gardła, jamy nosa, zatok, ślinianek oraz ucha. Do metod radykalnego leczenia chorych należą radioterapia i leczenie chirurgiczne. Radioterapia radykalna (czasami w połączeniu z chemioterapią) jest leczeniem długoterminowym, trwającym ok. 6 tygodni.
Bardzo często tej grupie pacjentów towarzyszy utrata masy ciała jeszcze przed rozpoczęciem leczenia onkologicznego. Istotne jest zatem jak najwcześniejsze zdiagnozowanie niedożywienia, aby nie doszło do rozwinięcia kacheksji nowotworowej. Interwencja żywieniowa powinna zostać podjęta przed leczeniem u pacjentów z utratą masy ciała.
Pacjenci poddawani zabiegom chirurgicznym bardzo często doświadczają problemów z żywieniem doustnym co wpływa na duże ograniczenie podaży pożywienia a tym samym prowadzi do utraty masy ciała. Ograniczenie ruchomości szczęki, żuchwy, resekcja języka utrudniają formowanie kęsa pokarmowego. Innymi występującymi poważnymi problemami jest dysfagia, ból przy połykaniu pokarmów. Konsystencja diety (czyli stopień jej rozdrobnienia) powinna być dostosowana do aktualnych możliwości przełykania. Dieta powinna być wysokobiałkowa, często wysokoenergetyczna a przynajmniej powinna pokrywać indywidualne dobowe zapotrzebowanie. Posiłki należy przyjmować często i w małej objętości co wymaga zazwyczaj ich fortyfikacji lub korzystania z żywności specjalnego przeznaczenia medycznego (FSMP). Pacjenci, u których po operacji nie ma możliwości żywienia doustnego powinni być żywieni dojelitowo. Takie żywienie powinno być zastosowane u pacjentów z guzem uniemożliwiającym przełykanie, w występującej dysfagii a także często w trakcie radioterapii. Komfortowa sytuacja to taka kiedy pacjent zaczynający radioterapię ma przed leczeniem wyłoniony dostęp do żywienia – przezskórną endoskopową gastrostomię (PEGa). Z kolei u chorych, u których istnieje duże ryzyko niedożywienia a będą poddawani zabiegom chirurgicznym zaleca się przygotowanie żywieniowe do zabiegu operacyjnego. W takim przypadku należy zastosować przez okres 7-14 dni żywienie dietą wysokobiałkową lub immunomodulacyjną w celu wzmocnienia układu immunologicznego, zmniejszenia ryzyka infekcji oraz przyśpieszenia gojenia się ran.
W wyniku radioterapii obszaru głowy i szyi występuje odczyn popromienny śluzówek i skóry. Jednoczasowa radiochemioterapia często nasila ten proces. Najczęściej przekłada się na to na zaburzenia połykania objawiające się dysfagią aż do całkowitej niemożności przełknięcia (afagia). W wyniku uszkodzenia gruczołów ślinowych dochodzi do suchości w jamie ustnej czyli kserostomii. Jeśli leczenie jest skojarzone pacjentowi mogą dokuczać także nudności i wymioty, jadłowstręt, szczękościsk. Główna modyfikacja diety u pacjentów z dysfagią dotyczy konsystencji posiłków, którą dostosowuje się do stopnia nasilenia dysfagii. Zaczynając od diety normalnej przez posiłki miękkie, mielone i wilgotne, przez przecierane i zagęszczone, zmiksowane aż do płynów znikomo gęstych i płynów. Dobrze się sprawdzi wysokotłuszczowy nabiał, zupy ze zmiksowanym mięsem lub jajkiem, budynie, kisiele, koktajle, puree z warzyw z dodatkiem tłuszczu. Ze względu na ryzyko zakrztuszenia z diety powinno się wykluczyć produkty włókniste o mieszanej konsystencji jak ananas, łykowate jak fasolka szparagowa, z ziarnami nasion a także z drobnymi pesteczkami jak truskawki, poziomki, maliny. Zbyt płynna dieta może także powodować problemy z przełykaniem a nawet w konsekwencji aspiracje płynu do płuc. W takim przypadku należy posiłki odpowiednio zagęszczać przy pomocy skrobi ziemniaczanej lub przeznaczonych do tego specjalistycznych preparatów. U pacjentów w trakcie radioterapii należy wykluczyć produkty pikantne, kwaśne i gorące oraz pokarmy twarde i chrupkie jak pieczywo chrupkie, krakersy, chrupki, paluszki, aby nie podrażniały błony śluzowej. Nie powinno się spożywać produktów marynowanych w occie, kiszonych czy wędzonych. Należy także ograniczać produkty bogate w cukry proste w profilaktyce próchnicy. Dieta powinna być wysokobiałkowa i fortyfikowana w celu zapobiegania utracie masy ciała. W trakcie radioterapii istotne jest odpowiednie nawodnienie. Dzienna podaż płynów powinna wynosić 1,5- 2L – głównie wody, ale także słabej czarnej herbaty oraz naparów z melisy, nagietka i kleiku z siemienia lnianego. U pacjentów z kserostomią zaleca się ssanie kostek lodu oraz stosowanie tzw. ,,sztucznej śliny” w postaci preparatów farmaceutycznych.
Jeśli potrzebujesz konsultacji z dietetykiem onkologicznym – umów się na konsultację online lub wizytę.
