W czasie pandemii koronawirusa odnotowuje się wzrost zachorowań na otyłość, co jest spowodowane ograniczeniem aktywności fizycznej, jedzeniem pod wpływem emocji oraz rozwojem zaburzeń odżywiania. Pacjenci otyli stanowią grupę wysokiego ryzyka ciężkiego przebiegu zakażenia SARS-CoV-2. Z tego powodu skuteczne leczenie nadwagi i otyłości jest ważniejsze niż było do tej pory.
Otyłość jest chorobą przewlekłą, nieustępującą samoistnie, a także mającą tendencję do nawrotów. Prowadzi również do rozwoju wielu chorób. Schorzenia wynikające z otyłości określa się jako powikłania metaboliczne. Przeprowadzone badania epidemiologiczne wykazały, że na otyłość choruje 8 mln Polaków a nadwaga dotyczy blisko 19 milionów.
Przeprowadzone badania we Włoszech i w Stanach Zjednoczonych wykazały, że wśród pacjentów z nadwagą ciężki przebieg zapalenia płuc występował o 86% częściej niż u osób z prawidłową masą ciała, natomiast u osób otyłych aż o 142% częściej. Wiąże się to u tych osób z obniżoną odpornością, występowaniem zespołu hipowentylacji otyłych oraz przerostem lewej komory, a czasem także niewydolności serca.
Pandemia sprzyja występowaniu nowych zachorowań na otyłość poprzez narażenie na dodatkowy stres. Jedzenie jest łatwo dostępną formą odskoczni od problemów co zwiększa odsetek osób jedzących pod wpływem emocji oraz spełniających kryteria rozpoznania zaburzeń odżywiania (takich jak zespół kompulsywnego jedzenia, nałogowe jedzenie, zespół nocnego jedzenia) czy nasilenia się już istniejących zaburzeń odżywiania. Najczęstszymi czynnikami, które mogą spowodować jedzenie pod wpływem emocji są: adaptacja do nowych warunków funkcjonowania, poczucie zagrożenia, występująca choroba u osób bliskich (zwłaszcza starszych), niepewna przyszła sytuacja w wymiarze zdrowotnym, społecznym, ekonomicznym, izolacja społeczna oraz narastanie konfliktów rodzinnych, ograniczenia w odreagowaniu stresu poza domem (kluby fitness, kina, teatry). Dodatkowym i bardzo istotnym czynnikiem jest zmniejszenie aktywności fizycznej wskutek wprowadzonych ograniczeń i kwarantanny.
Emocje są często napędem do odczuwania apetytu (wybierania konkretnego pokarmu w celu doświadczania przyjemności z jego spożycia). Dzieje się tak niezależnie od uczucia sytości. Impuls do wzrostu apetytu powstaje w układzie nagrody, gdzie głównymi neuroprzekaźnikami są dopamina i endogenne opioidy. Nasze emocje – zarówno te negatywne oraz pozytywne – zaburzają homeostazę organizmu, powodując zwiększone wydzielanie kortyzolu. Wpływa to na układ nagrody i na pobór pokarmu. Dochodzi do tego pod wpływem spadku stężenia dopaminy, co z kolei uruchamia dążenie do uzyskania przyjemności. Większość osób sięga po jedzenie w sytuacji działania czynnika stresowego, najczęściej o charakterze niejasnym i wywołującym dominujące uczucie lęku. Jedzenie staje się sposobem nad uzyskanie samokontroli nad poziomem odczuwanych emocji.
Jedzenie pod wpływem emocji
- Rodzaj emocji powodującej sięganie po jedzenie
- Sięganie po jedzenie w czasie lub po sytuacji stresowej wywołanej zarówno przez pozytywne, jak i negatywne czynniki
- Jedzenie w chwilach odczuwania lęku
- Nagradzanie się jedzeniem
- Jedzenie, kiedy coś się nie udało-pocieszanie się jedzeniem
- Jedzenie z nudów
- Jedzenie w celu zniwelowania uczucia zmęczenia
Wybrane zaburzenia odżywiania
| Zaburzenie | Zespół kompulsywnego jedzenia | Zespół nocnego jedzenia | Nałogowe jedzenie |
| Kryterium główne | Powtarzające się epizody niepohamowanego jedzenia co najmniej raz w tygodniu przez 3 miesiące oraz przynajmniej 3 z wymienionych objawów: | Spożywanie min. 25% dziennej porcji pokarmu po wieczornym posiłku lub w nocy z zachowaną świadomością co najmniej 2 razy w tygodniu przez przynajmniej 3 miesiące oraz przynajmniej 3 z następujących objawów: | Występowanie wszystkich poniższych objawów: |
| Objawy | – Jedzenie dużo szybsze niż normalnie – Jedzenie aż do nieprzyjemnego uczucia pełności – Jedzenie dużych porcji pomimo nieodczuwania fizycznego głodu – Jedzenie w samotności z powodu wstydu/zakłopotania jedzeniem – Odczuwanie wstrętu do siebie, depresji lub winy po przejedzeniu – Wyraźne cierpienie dotyczące sposobu jedzenia i brak związanych z tym czynności kompensacyjnych (wywoływanie wymiotów, stosowanie środków moczopędnych, znaczne zwiększanie aktywności fizycznej) | – Pomijanie śniadań z powodu braku apetytu minimum 4 razy w tygodniu – Silna potrzeba jedzenia pomiędzy wieczornym posiłkiem a zaśnięciem lub w nocy – Trudności z zaśnięciem lub wybudzanie się ze snu minimum w ciągu 4 nocy tygodniowo – Przeświadczenie o konieczności jedzenia jako warunku rozpoczęcia lub powrotu do snu – Częste pogarszanie się nastroju wieczorem, a także znaczne cierpienie lub pogorszenie funkcjonowania – Brak kryteriów bulimii psychicznej i zespołu z napadami objadania się | – Spożywanie częściej lub więcej niż zamierzano – Uporczywe pragnienie spożywania lub nieudane próby ograniczania spożycia pokarmu – Poświęcanie dużej ilości czasu na aktywności związanej z jedzeniem – Zaniedbywanie obowiązków i aktywności społecznych – Spożywanie pokarmu mimo negatywnych konsekwencji fizycznych, psychicznych i społecznych – Ograniczanie lub porzucanie z powodu spożywania pokarmu ważnych aktywności społecznych, zawodowych lub rekreacyjnych – Występowanie zespołu abstynencyjnego |
Celem leczenia otyłości i nadwagi jest powolna i trwała redukcja masy ciała powodująca poprawę stanu zdrowia, wydłużenie życia oraz poprawę jego jakości. Leczenie konwencjonalne polega na wszechstronnej interwencji zmieniającej styl życia pacjenta. Długoterminowe działania obejmują zastosowanie diety ubogokalorycznej, zwiększenie aerobowej aktywności fizycznej oraz terapię behawioralną, która ma za zadanie wyuczenie prawidłowych nawyków dotyczących stylu życia.
